Đình Lệ Mật nằm trong một cụm di tích quốc gia bao
gồm đình và chùa làng Lệ Mật. Địa chỉ hiện nay: phố Việt Hưng, phường Việt
Hưng, quận Long Biên, TP Hà Nội. Toạ độ: 21°3’11"N 105°54’0"E, cách Hồ
Gươm khoảng 8km về phía đông. Điểm dừng xe bus gần nhất: phố Nguyễn Văn Linh
(tuyến 11, 40, 59, 202), phố Ngô Gia Tự (tuyến 3B, 10, 10B, 15, 17, 43, 54) và
phố Đoàn Khuê (tuyến 3B).
Lệ Mật là một làng cổ vốn có tên "Trù Mật",
có lẽ vì kỵ húy tên chúa Trịnh Chù (tức Trịnh Cương, 1686-1729) nên mới phải đổi.
Vào đầu thời Nguyễn đây là một xã thuộc tổng Gia Thụy [1], huyện Gia Lâm, phủ
Thuận An, trấn Kinh Bắc. Năm 1961, huyện Gia Lâm được nhập về thành phố Hà Nội.
Năm 2003, một phần huyện Gia Lâm lại được tách ra để lập quận Long Biên, khi đó
xã Việt Hưng đổi thành phường Việt Hưng và thuộc về quận mới này.
Tương truyền, vua Lý Thái Tông (1028 - 1054) có một
cô con gái cưng thường bơi thuyền du ngoạn trên dòng Thiên Đức (sông Đuống). Một
hôm, công chúa bị đắm thuyền và mất tích, nhiều người đã lặn xuống nhưng không
tìm thấy. Cuối cùng, một người xuất thân bắt rắn ở Lệ Mật tên là Hoàng Đức
Trung mới đưa được xác công chúa lên bờ. Vua ban thưởng gấm vóc, vàng bạc nhưng
ông từ chối tất cả, chỉ xin cho các đồng hương sang khai khẩn vùng đất hoang
phía đông-nam kinh thành Thăng Long.
Được vua ưng thuận, dân Lệ Mật và mấy làng xung
quanh đã di cư và biến vùng đất ven đô ấy dần dần thành 13 trang trại mà sách sử
gọi là khu "Thập Tam Trại". Hoàng Đức Trung làm hoạn quan ở trong
cung còn giúp đỡ dân làng được nhiều việc khác. Sau khi ngài mất, Lệ Mật và các
làng liên quan đều lập điện thờ và suy tôn ngài là thành hoàng.
Đặc biệt, dân Lệ Mật còn phát triển nghề bắt rắn và
nuôi rắn thành truyền thống kéo dài cho đến hôm nay. Hiện tại đây có hàng trăm
hộ nuôi rắn và hàng chục nhà hàng đặc sản rắn. Làng Lệ Mật vốn có hai ngôi
đình: đình Thượng (nay không còn) thờ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm và đình Hạ
thờ ông Hoàng Đức Trung. Hàng năm, dân chúng mở hội đình Hạ và tổ chức nhiều hoạt
động văn hóa nghệ thuật về rắn.
Kiến trúc
Đình Hạ vốn là ngôi đền thờ ông Hoàng Đức Trung,
tương truyền xây từ đời vua Lý Nhân Tông (1073-1127). Theo tấm bia đá còn lưu
trong đền thì từng có một đợt trùng tu lớn vào thế kỷ 16. Năm 1670 dưới đời vua
Lê Huyền Tông (1662-1671), Đại nguyên soái Trương Phúc Bảo đã cúng tiền, gỗ, sắt
và tổ chức đại tu. Về sau ngôi đình đã nhiều lần được tiếp tục tôn tạo và mở rộng.
Gần đây bước sang thiên niên kỷ thứ ba đình lại có một cuộc đại trùng tu.
Đình Lệ Mật quay mặt về hướng nam. Dáng dấp ngôi
đình hiện nay mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn. Chếch mé trước
đình là một nguyệt hồ nhỏ với hàng tường hoa vây quanh. Cạnh hồ này, giữa hai
hàng cây có con ngõ rộng lát gạch dẫn thẳng đến một cổng tam quan xây 2 tầng 8
mái, trên đắp các hình rồng rắn. Sau tam quan ta thấy hai nhà giải vũ 3 gian ở
hai bên hòn non bộ với bức cuốn thư ở giữa làm bình phong che chắn.
Vòng qua hòn non bộ ta bước vào một sân gạch lớn dẫn
đến khu vực đình trong. Giữa hai trụ biểu ta thấy có một tòa phương đình cũng
xây 2 tầng 8 mái với hai nhà tả hữu mạc 5 gian ở hai bên, còn tòa đại bái ở
ngay sau phương đình. Nhà đại bái rộng 7 gian 2 dĩ, đầu hồi bít đốc và hậu cung
sâu 4 gian kết nối với nhau theo hình chữ “Đinh”.
Hai gian trong cùng ở hậu cung chính là khám thờ
thành hoàng với pho tượng gỗ và long ngai bài vị của ngài. Lưng đình giáp với
sân nhà truyền thống Lệ Mật. Toàn bộ khu vực này và ngôi chùa bên cạnh làm
thành một cụm di tích rộng rãi, đồng thời còn phục vụ cho các sinh hoạt văn hóa
của Lệ Mật.
Di vật
Trải qua mấy thế kỷ loạn lạc và chiến tranh, hiện
nay đình Lệ Mật vẫn còn giữ lại được khá nhiều cổ vật. Trong số đó đáng kể có bản
sắc phong mang niên đại Vĩnh Khánh (1730), tấm bia khắc năm Dương Đức thứ 3 đời
Lê Gia Tông (1673) và một bia đá khác được dựng năm Chính Hòa thứ 24 đời Lê Hy
Tông (1702). Đình và ngôi chùa được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc
gia vào ngày 22-3-1988.
Hội làng Lệ
Mật
Lễ hội diễn ra hàng năm từ ngày 20 đến 24 tháng 3
âm lịch. Đó là một dịp đại lễ để nhân dân của làng cũ (cựu quán) và của 13 trại
bên kinh thành Thăng Long (kinh quán) gặp gỡ nhau và tỏ lòng biết ơn đối với tổ
tiên những người khai hoang.
Từ xưa đã có câu ca dao:
Nhớ ngày 23 tháng 3
Dân trại ta vượt Nhị Hà thăm quê
Kinh quán, cựu quán đề huề
Hồ Tây cá nhảy đi về trong mây
Vào ngày hội chính (23 tháng 3), đại diện của 13 trại
xưa đội 13 mâm lễ vật mang từ Hà Nội về đình Lệ Mật để cúng thành hoàng. Trong ngày
hội có trò múa độc đáo với con rắn khổng lồ được làm bằng nan tre lợp vải. Dân
chúng còn tổ chức thi rắn to, rắn đẹp, rắn lạ,.. và phổ biến các bí quyết bắt rắn,
nuôi rắn, khai thác nọc, chữa rắn cắn... Du khách dự lễ có thể thưởng thức các
món đặc sản chế biến từ rắn.
Theo Đông Tỉnh (Vanhien.vn)
